सावित्रीबाई जोतीराव फुले(बालिका दिवस )

क्रांतीज्योती सावित्रीबाई जोतीराव फुले


🙏 *३ जानेवारी १८३१* 🙏
ज्यांनी स्त्रियांबद्दल *"चुल आणि मुल"* ही भावना  मोडीत काढतं. स्त्री शिक्षणाचा पाया रोवला.स्रियांना सन्मानाचे जीवन मिळवुन दिलं. आज ची स्त्री ही कोणत्याही क्षेत्रांत मागे नाही.
 स्त्रियांची जीवन शैली ज्यांनी पुर्ण पणे बदलली
अश्या *"स्त्री शिक्षणाची आराध्य दैवत"*,
भारतातील प्रथम शिक्षिका, प्रथम मुख्यध्यापिका,
 *सावित्रीबाई फुले* यांच्या जयंती  निमित्त विनम्र अभिवादन.....!!!
🙏🌼🙏🌼🙏🌼🙏🌼🙏🌼
 (जन्म : नायगाव, खंडाळा तालुका, सातारा जिल्हा;
३ जानेवारी, इ.स. १८३१; मृत्यू : पुणे, १० मार्च, इ.स. १८९७) या मराठी शिक्षणप्रसारक, समाजसुधारक महिला होत्या. महाराष्ट्रातील स्त्रीशिक्षणाच्या आरंभिक टप्प्यात त्यांचे पती जोतिराव फुले यांच्यासह त्यांनी मोठी कामगिरी बजावली. सावित्रीबाई या मराठीतील पहिल्या कवयित्री आहेत. आपल्या नायगांव या गावाविषयावरील त्यांची कविता अप्रतिम आहे. सावित्रीबाई फुले यांनी शिक्षणाचा प्रसार केला. सावित्रीबाई फुले या भारतातील पहिल्या मुख्याध्यापिका होत्या.
सावित्रीबाई फुले भारताच्या स्त्री शिक्षणाची गंगोत्री.त्यांच्या सहवासात व संस्कारात पन्नास वर्षे राहिली. तिने वयाच्या दहाव्या वर्षापासून अक्षरओळख करून घेतली. साक्षर झाली. जोतिरावांच्या मनात स्त्रीशिक्षणविषक विचार प्रबळ होऊ लागला. तेव्हा स्त्रियांना कसे शिकवावे, याचा वस्तूपाठ घेण्यासाठी काही दिवस अहमदनगरला जाऊन राहिली आणि एक प्रगल्भ शिक्षिका म्हणून 1852 सालीच सरकार दरबारी तिचा सन्मान झाला. जोतिरावांनी समाजाची दशा व दिशा सावित्रीला समजावून दिली. सावित्रीला स्त्रियांमध्ये जागृती निर्माण करण्याचा वसा घेतला. दीनदलित स्त्रियांची गुलामगिरी तिला अस्वस्थ करीत होती. तिचे नाव भावनाळले. विचारांचा कल्लोळ उठला व ती कव‍ियत्री झाली.
सावित्रीबाई फुले यांच्या नावाने एक सावित्रीबाई फुले साहित्य संमेलन भरते. याशिवाय, द्वितीय ज्योती-सावित्री साहित्य संमेलन या नावाचे पहिले राज्यस्तरीय संमेलनही नागपूर येथे २-३ जानेवारी २०१२ या तारखांना भरले होते.
पुणे विद्यापीठाव्या नावाचा विस्तार करून ते ‘सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ’ असे करण्यात आले.
पुणे विद्यापीठात ‘क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले स्त्री अभ्यास केंद्र' या नावाचे एक अभ्यासकेंद्र आहे
सावित्रीबाई फुले यांच्या नावाने काही संस्थांनी पुरस्कार ठेवले आहेत. ते असे :-
कविवर्य नारायण सुर्वे सार्वजनिक वाचनालयाच्या वतीने देण्यात येणारा क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले राष्ट्रीय पुरस्कार.
पिंपरी-चिंचवड महापालिकेचा सामाजिक कार्यासाठीचा 'सावित्रीबाई फुले पुरस्कार'. हा पुरस्कार २०११-१२ सालापासून दरवर्षी, महिला-बालकल्याण क्षेत्रात उल्लेखनीय काम करणाऱ्या एका समाजसेविकेस दिला जातो. ५००१ रुपये रोख,व सन्मानपत्र, शाल व श्रीफळ  असे या पुरस्काराचे स्वरूप आहे.
महाराष्ट्र सरकारचा सावित्रीबाई फुले पुरस्कार
चिंचवडगाव येथील महात्मा फुले मंडळाचे क्रांतिज्योति सावित्रीबाई फुले पुरस्कार
महात्मा फुले प्रतिभा संशोधन अकादमी(पुणे)तर्फे सावित्रीबाई तेजस कला राष्ट्रीय पुरस्कार
क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले 'आदर्श माता' पुरस्कार
क्रांतिज्योती सावित्रीबाई आदर्श शिक्षिका पुरस्कार
मध्य प्रदेश सरकारचा उत्तम शिक्षिकेसाठीचा एक लाख रुपयांचा वार्षिक सावित्रीबाई पुरस्कार (२०१२ सालापासून)
सावित्रीबाई फुले महिलामंडळाच्या वतीने विविध क्षेत्रात काम करणाऱ्या स्त्रियांना दिले जाणारे स्त्रीरत्‍न पुरस्कार : आदर्श माता रत्‍न, उद्योग रत्‍न, कला रत्‍न, क्रीडा रत्‍न, जिद्द रत्‍न, पत्रकारिता रत्‍न, प्रशासकीय रत्‍न, वीरपत्‍नी रत्‍न, शिक्षण रत्‍न
मराठी पत्रकार परिषदेचा सावित्रीबाई फुले पुरस्कार
महाराष्ट्र नर्सिंग काउन्सिलचा सर्व्प्त्कृष्ट नर्सला देण्यात येणारा सावित्रीबाई फुले पुरस्कार
महाराष्ट्र साहित्य परिषदेच्या सासवडचे शाखेतर्फे सामाजिक/शैक्षणिक कामासाठीचा सावित्रीबाई पुरस्कार
माझी मैत्रीण ट्रस्टतर्फे देण्यात येणारा सावित्रीबाई फुले पुरस्कार : २११६ साली हा पुरस्कार सहेली संस्थेच्या तेजस्वी सेवेकरी यांना देण्यात आला.
युनाइटेड ओबीसी फोरमचा सावित्रीवाई फुले वैचारिक वाङ्मय पुरस्कार.
वसईच्या लोकमत सखी मंच आणि प्रगत सामाजिक शिक्षण संस्था यांच्यातर्फे देण्यात येत असलेला सावित्रीबाई फुले पुरस्कार

** घोषवाक्ये -
१) नारी तू घे अशी उंच भरारी, फिरून पाहू नकोस माघारी .
२) मुलगी शिकली, प्रगती झाली .
३) मुलीला शिकू द्या ,वाढू  द्या ,माणूस म्हणून जगू  द्या.
४) मोळी विक, पण शाळा शिक.
५) उतरणार नाही मातणार नाही,  मुलगी आहे म्हणून अन्याय सहन करणार नाही.
६) मुलींचे शिक्षण , प्रगतीचे लक्षण.
७) मुलगा  मुलगी दोघे समान, दोघाींनाही शिकवू छान
८) आता होऊया दक्ष, मुलींचे शिक्षण हेच लक्ष्य.
९) जिच्या हाती पेन्सिल पाटी,तिच सुखाचे मंदिर गाठी.
१०) बेटा-बेटी आहे समान, दोघांनाही शिकवून  करूया महान.
११) सावित्रीच्या लेकी आम्ही आता नाही नमणार, डोईवरचा पदर आता कमरेला खोचणार.
संकलन (विकिपिडीया व इतर )

सावित्रीबाईंच्या काही कविता
सावित्रीबाईंनीदेखील आपल्या काव्यप्रतिभेने ज्योतिबांना पुढील शब्दांत वंदन केले आहे-
ज्योतिबांना नमस्कार। मनोभावे करतसे
ज्ञानामृत आम्हा देई। आशा जीवन देतसे
थोर जोति दीन शूद्रा। अतिशूद्रा हाक मारी  ज्ञान ही ईर्षा देई। ती आम्हाला उद्धरी... (ज्योतिबांना नमस्कार)’
 ‘माझ्या जीवनात। जोतिबा स्वानंद।।
जैसा मकरंद। कळीतला... (संसाराची वाट)’

शिक्षणाशिवाय बहुजन समाजाच्या, शूद्रांच्या जीवनात बदल घडून येणार नाही, हे त्यांनाही उमगले होते. म्हणूनच पुढील शब्दांत त्यांनी अक्षरांचा श्रम केला आहे-
‘शूद्रांना सांगण्याजोगा।
आहे शिक्षणमार्ग हा  शिक्षणाने मनुष्यत्व।
पशुत्व हाटते पहा’ (शूद्रांचे दुखणे)
‘विद्या हे धन आहे रे।
श्रेष्ठ साऱ्या धनाहून  तिचा साठा जयापाशी।
ज्ञानी तो मानती जन’ (श्रेष्ठ धन)
‘उठा बंधूंनो अतिशूद्रांनो, जागे होऊन उठा  परंपरेचि गुलामगिरी ही तोडणेसाठी
 उठा  बंधूंनो, शिकण्यासाठी उठा ’ (शिकण्यासाठी जागे व्हा)

मनुचा हा कपटी कावा लोकांना कळावा म्हणून त्या लिहितात-   ‘शूद्र जन्म घेती।
पूर्वीची पापे ती।
जन्मी या फेडती शूद्र सारे
विषम रचती समाजाची रीती
धूर्ताची ही नीती। अमानव...’ (मनू म्हणे)
‘दोन हजार वर्षांचे। शूद्रा दुखणे लागले  ब्रह्मविहित सेवेचे।
भू - देवांनी पछाडले  (शूद्राचे दुखणे)’


‘पिवळा चाफा’, ‘जाईचे फूल’, ‘फुलपाखरू’ या कविता उल्लेखनीय आहेत. अत्यंत तरल अशा शब्दकळेतून या कविता रसिकांपुढे येतात.
   ‘पिवळा चाफा  रंग हळदीचा
 फुलला होता  हृदयी बसतो  (पिवळा चाफा)’
 ‘फुल जाई  पहात असता
 ते मज पाही  मुरका घेऊन  (जाईचे फूल)’

महाराष्ट्र शासनाने बालिका दिन हा ३ जानेवारी रोजी सावित्रीबाई फुले यांच्या जयंती निमित्त घोषित केला आहे. महाराष्ट्र राज्यात हा दिवस साजरा केला जातो.

📢 *पालकांसाठी स्पर्धा *📢
३ जानेवारी  रोजी *ज्ञानज्योती सावित्रीबाई फुले* यांच्या जयंतीनिमित्त इ. १ ली ते ४ थी च्या माता पालकांसाठी विविध स्पर्धेचे आयोजन करू शकता.
📍📍📍📍📍📍📍📍📍📍
◼ कवितागायन (बहिणाबाईच्या कविता)

◼स्मरणशक्ती स्पर्धा
◼संगीत खुर्ची
◼फुग्यात हवा भरून कागदी कप पाडणे. (वेळ १ मिनिट)

📍📍📍📍📍📍📍📍📍📍

सावित्रीबाई फुले यांचे कार्य
१. १ जानेवारी, इ.स. १८४८ रोजी पुण्यात बुधवार पेठेतील भिडेवाड्यात जोतीराव आणि सावित्रीबाईंनी मुलींची शाळा काढली.
२. इ.स. १८४८ ते १८५२पर्यंत त्यांनी एकूण १८ शाळा काढल्या.
३. इ.स. १८५४ साली त्यांचा ‘काव्यफुले’ हा पहिला कवितासंग्रह प्रकाशित झाला.
४. इ.स. १८६३ साली बालहत्या प्रतिबंधक गृहाची स्थापना करून एक प्रसूतिगृहही सुरू केले.
५. १८७६–७७ च्या दुष्काळात त्यांनी खूप कष्ट केले.
६. इ.स. १८९३ साली सासवड येथे झालेल्या ‘सत्यशोधक परिषदे’चे अध्यक्षपद सावित्रीबाईंनी भूषविले.
७. इ.स. १८९६ सालातल्या दुष्काळात सावित्रीबाईंनी समाजाला सत्कार्याचा आदर्श घालून दिला. 

पोटासाठी शरीरविक्रय करणाऱ्या बाया-बापड्यांना दुष्टांच्या तावडीतून सोडवून त्यांनी त्यांना सत्यशोधक कुटुंबांत आश्रयास पाठविले. त्यांच्या कार्याला हातभार म्हणून पंडिता रमाबाई, गायकवाड सरकार अशा लोकांनी मदतीचा हात पुढे केला.

दलितांच्या उद्धारासाठी कार्य -

सावित्रीबाई फुले यांनी मागे वळून पाहिले नाही. त्यांच्या जीवनकाळात त्यांनी पुण्यातच 18 महिला शाळा उघडल्या.1854 वर्षी ज्योतिबा आणि सावित्रीबाई फुले यांनी अनाथआश्रम उघडले, एका व्यक्तीद्वारे भारतात सुरु होणारे हे पहिले अनाथआश्रम होते. यासह, अवांछित गर्भधारणेमुळे होणारे बालहत्या रोखण्यासाठी त्यांनी बालहत्या प्रतिबंधक गृह ही उभारले.
त्यांच्या समाजोत्थान कार्यात काम करीत ज्योतिबा यांनी आपल्या अनुयायांसह २४ सप्टेंबर १८७३ रोजी सत्यशोधक समाज नावाची संस्था स्थापन केली. ज्योतिबा हे स्वतः अध्यक्ष होते आणि सावित्रीबाई फुले महिला विभागाच्या प्रमुख होत्या. या संस्थेचे मुख्य उद्दीष्ट म्हणजे शूद्र आणि अत्यंत शूद्रांना उच्च जातीच्या शोषणापासून मुक्त करणे. ज्योतीबांच्या कार्यात सावित्रीबाईंनीही मोलाचे योगदान दिले. ज्योतिबा फुले यांनी आयुष्यभर निम्न जाती, महिला आणि दलित यांच्या उद्धारासाठी काम केले. या कामात त्यांची पत्नी सावित्रीबाई फुले यांचे योगदान अनन्य आहे. अगदी कधीकधी स्वत: ज्योतीबा फुले स्वतः पत्नी सावित्रीबाई फुले यांचे मार्गदर्शन घेत असत

 

सावित्रीबाई फुले यांची प्रकाशित पुस्तके

– काव्यफुले (काव्यसंग्रह)
– सावित्रीबाईंची गाणी (१८९१)
– सुबोध रत्नाकर
– बावनकशी

सावित्रीबाई फुले यांचे काही काव्य

विद्या हे धन आहे रे श्रेष्ठ साऱ्या धनाहून
तिचा साठा ज्यापाशी, तो ज्ञानी मानिती जनसावित्रीबाई जोतीराव फुले


कोण कुठली। कळी फुलांची
जुनी विसर। नवीन पाही
रीत जगाची। उत्सृंखल ही
पाहुनिया मी । स्तिमित होईसावित्रीबाई जोतीराव फुले


रूप तियेचे करी विच्छिन्न
नकोसे केले तिजला त्याने
शोषून काढी मध तियेचा
चिपाड केले तिला तयानेसावित्रीबाई जोतीराव फुले


काळरात्र गेली। अज्ञान पळाले।।
सर्वा जागे केले। या सूर्याने ।।
शूद्र या क्षितीजी।
जोतिबा हा सूर्य ।।
तेजस्वी अपूर्व। उगवला।।सावित्रीबाई जोतीराव फुले

३ जानेवारी, २०१७ रोजी सावित्रीबाई फुले यांच्या १८६ व्या जन्मदिनानिमीत्त गूगलने त्यांच्या महान कार्याची दाखल घेत डूडल प्रसिद्ध करुन अभिवादन केले होते.

“स्त्री ज्याला कळली ते ज्योतिबा आहे, स्त्रीत्वाची लढाई जिला कळली ती क्रांतीज्योती सावित्री आहे, एकमेकांवर जळणाऱ्या स्त्रियांनी आदर्श घ्यावा अशी हि माय आहे, संपूर्ण स्त्री जातीला अंधाराकडून उजेडाकडे नेणारी हि पहिली वाट आहे, जळत्या दिव्यातली ती खरी वात आहे.”

सावित्रीबाई फुले यांच्यावरचे प्रकाशित साहित्यसंपादन करा.
क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले (लेखिका : शैलजा मोलक)क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले (लेखक : ना.ग. पवार)क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले (लेखक : नागेश सुरवसे)क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले (विद्याविकास) (लेखक : ज्ञानेश्वर धानोरकर)त्या होत्या म्हणून (लेखिका : डॉ. विजया वाड)'व्हय मी सावित्रीबाई फुले' हे नाटक (एकपात्री प्रयोगकर्ती अभिनेत्री : सुषमा देशपांडे)साध्वी सावित्रीबाई फुले (लेखिका : फुलवंता झोडगे)सावित्रीबाई फुले (लेखक : अभय सदावर्ते)सावित्रीबाई फुले (लेखिका : निशा डंके)सावित्रीबाई फुले (लेखक : डी.बी. पाटील )सावित्रीबाई फुले -श्रध्दा (लेखक : मोहम्मद शाकीर)सावित्रीबाई फुले (लेखिका : प्रतिमा इंगोले )सावित्रीबाई फुले (लेखक : जी.ए. उगले)सावित्रीबाई फुले (लेखिका : मंगला गोखले)सावित्रीबाई फुले : अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व (लेखक : ना.ग. पवार)'हाँ मैं सावित्रीबाई फुले' (हिंदी), (प्रकाशक : अझिम प्रेमजी विद्यापीठ)ज्ञान ज्योती माई सावित्री फुले (लेखिका : विजया इंगोले)ज्ञानज्योती सावित्रीबाई फुले (लेखिका उषा पोळ-खंदारे)Savitribai - Journey of a Trailblazer (Publisher : Azim Premji University)