१५ जून जागतिक मल्लखांब दिन World Mallakhamb Day
जागतिक मल्लखांब दिवस. कमीतकमी वेळात शरीराच्या प्रत्येक भागाला जास्तीत जास्त व्यायाम देणारा जगातील एकमेव क्रीडा प्रकार असे ‘मल्लखांब’ खेळाचे वर्णन केले जाते. मल्लखांब हा अस्सल मराठमोळा व्यायाम व क्रीडाप्रकार आहे.
मल्लखांब खेळाचा इतिहास अतिशय प्राचीन आहे असे मानले जाते. परंतु लिखित स्वरूपात हा फारसा आढळत नाही. रामायणकाळात हनुमंतानी मल्लखांबाचा शोध लावला असे सांगितले जाते. सोमेश्वर चालुक्याने सन ११३५ मध्ये लिहिलेल्या ‘मानसोल्लास’ या ग्रंथात मल्लखांब खेळाचे वर्णन आढळते. गुराखी समाजात मलखांबाचे महत्त्व मोठे आहे.
मल्लखांब हा खेळ १६ व्या आणि १७ व्या शतकात भारतात अधिकाधिक लोकप्रिय झाला. हे विशेषतः मराठा योद्ध्यांमध्ये लोकप्रिय होते, ज्यांनी त्याचा उपयोग युद्धासाठी प्रशिक्षणासाठी केला. १८ व्या शतकात मल्लखांब खेळाची ओळख ब्रिटीशांनी युरोपात केली. इंग्लंड आणि इतर युरोपीय देशांमध्ये तो पटकन लोकप्रिय खेळ बनला. शिवाय, लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी, तांत्या टोपे आणि नाना साहेब यांसारख्या प्रख्यात ऐतिहासिक व्यक्तींनी मल्लखांबाचा सराव केला हे सिद्ध करणारे नोंदी आहेत.
मल्लखांब या खेळाचा उदय दुसऱ्या बाजीराव पेशव्यांच्या काळात झाला. पेशव्यांच्या दरबारातल्या बाळंभट दादा देवधर यांनी कुस्तीला पूरक व्यायाम प्रकार म्हणून मल्लखांबाची मुहूर्तमेढ रोवली होती. मल्लखांबाचा तोच खेळ आज जगातल्या अनेक शहरा मध्ये पोचला आहे. मराठी मातीत जन्माला आलेला अस्सल मराठमोळा खेळ अशी ओळख लाभलेल्या मल्लखांबाच्या प्रसारासाठी महाराष्ट्र हौशी मल्लखांब संघटनेची स्थापना १५ जून १९८१ रोजी झाली. त्याच प्रमाणे, बडोदा येथील दत्तात्रेय करंदीकर यांच्या व्यायामकोशाचा तिसरा खंड १९३२ मध्ये प्रकाशित झाला. व्यायाम ज्ञानकोश खंड क्र ३ (मल्लखांब) यात दिलेल्या माहिती नुसार, मल्लखांबाचे आद्यगुरू बाळंभट दादा देवधर यांना श्री हनुमानाने ही विद्या शिकवण्यासाठी दिलेल्या दृष्टांताची तारीख सुद्धा पंचांगाशी जुळवल्या नंतर १५ जूनच्या आसपासचीच येते. त्यामुळे १५ जून या तारखेचे औचित्य साधून, संघटनेने २०१७ पासून १५ जून हा दिवस 'मल्लखांब दिन' म्हणून साजरा करायचे ठरवले. मल्लखांबाचा प्रचार, प्रसार यासाठी कार्यक्रम आयोजित करणे, जुन्या खेळाडूंना या खेळामध्ये परत बोलावणे, जेणेकरून मल्लखांबाचे कार्यकर्ते आणि मार्गदर्शक परत एकत्र येऊन मल्लखांबाची प्रगती अजूनही जोरात होईल, असे प्रयत्न आहेत.
मल्लखांबामुळे अनेक शारिरीक फायदे होतात. मल्लखांबाला तेल लावले असल्याने शरीराचे सतत घर्षण त्या खांबाला होते आणि उत्तमरित्या आपल्या शरीराला तेलाची मालीष होते. यकृत, प्लिहा, तसच अंतरिंद्रियही कार्यक्षम राहातात. उलट-सुलट वेगवान हालचाली झाल्यामुळे श्वसनसंस्था, पचनसंस्था, रक्ताभिसरण, या शरीरातल्या व्यवस्था कार्यक्षम राहातात तसेच अतिरीक्त वाढलेली चरबी, सुटलेले पोट, मेद, कमी होते.
आपल्या हातापायांचे पंजे, मांडया, पोटऱ्या, दंड, खांदे, यांच्या आतल्या संस्था फार कार्यक्षम होतात तसेच पोटाचे स्नायु, बरगडया, पाठीचा कणा बळकट होण्यास मदत मिळते. मल्लखांबामुळे फक्त शारीरीक विकासच नव्हें तर मानसिक स्वास्थ्य मल्लखांबामुळे उत्तम राहाण्यास मदत मिळते.
मल्लखांबची खास वैशिष्ट्ये
पारंपारिक स्वरूपाव्यतिरिक्त, हा खेळ छडी आणि दोरीवर केला जातो. तर आपल्याकडे मल्लखांबचे तीन प्रकार आहेत: खांब, छडी आणि दोरी.
ध्रुव मल्लखांब हे त्याचे पारंपारिक रूप आहे. सागवान किंवा रोझवूडपासून बनवलेले आणि एरंडेल तेलाने मळलेले मुक्त-स्थायी खांब प्रॉप म्हणून वापरले जाते. खांबाची उंची जमिनीपासून 2.6 मीटर पर्यंत आहे.
केन मल्लखांब हे पोल मल्लखांब सारखेच आहे पण फरक फक्त खांबाच्या उंचीचा आहे. उसाच्या मल्लखांबमध्ये खांबाची लांबी कमी असते आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, खांबाचा शेवट आणि जमिनीत अंतर ठेवून खांब हुकला लटकलेला असतो.
रोप मल्लखांबमध्ये , कलाकाराने वरच्या बाजूला लटकवलेल्या 5.5 मीटर लांब दोरीवर मुद्रांचा व्यायाम केला पाहिजे. कलाकाराला दोरीमध्ये गाठ बांधण्याची परवानगी नाही. जुन्या काळात, कापसाच्या दोरीने उसाची जागा घेतली आणि ती आजपर्यंत टिकून राहिली.
मल्लखांबचे नियम स्पर्धेच्या प्रकारानुसार बदलतात. तथापि, काही मूलभूत नियम खेळाच्या सर्व प्रकारांना लागू होतात. या नियमांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
खांब हार्डवुडचे बनलेले असणे आवश्यक आहे, जसे की शीशम किंवा रोझवुड.
खांबाला निसरडा होण्यापासून रोखण्यासाठी एरंडेल तेलाने पॉलिश करणे आवश्यक आहे.
स्पर्धकाने खांबाला जोडलेले सुरक्षा हार्नेस घालणे आवश्यक आहे.
स्पर्धकाने विविध स्थिर आणि गतिमान पोझेस तसेच कुस्तीच्या पकडी केल्या पाहिजेत.
प्रतिस्पर्ध्याने संपूर्ण कामगिरीमध्ये संतुलन आणि नियंत्रण राखले पाहिजे.
जुन्या काळचे प्रसिद्ध मल्लखांबपटू व प्रचारक.......
सरदार अनंत हरी खासगीवाले - पुणे
कासमभाई - पुणे
कोंडभटनाना गोडबोले
गजाननपंत टिळक - वडोदरा
गणेश सखाराम वझे मास्तर - पुणे
गोविंदराव तातवडेकर - वडोदरा
जुम्‍मादादा - वाराणसी
टके जमाल - वाराणसी
दामोदरगुरू मोघे - वडोदरा
दामोदर बळवंत भिडे - सातारा
धोंडो नारायण विद्वांस - वडोदरा
नारायणगुरू देवधर
बाळंभटदादा देवधर - दुसऱ्या बाजीराव पेशव्यांचा काळ (पहिला ‘आखाडा’ वाराणसी येथे स्थापन केला.)
भाऊराव गाडगीळ - पुणे
प्रा. माणिकराव रंगनाथ वाटोरे - वडोदरा
रामचंद्र हरनाथ पेंटर - ग्वाल्हेर
लक्ष्मण नारायण सप्रे - वडोदरा
वसंत बळवंत कप्तान - वडोदरा
विष्णू मार्तंड डिंगरे - उज्जैन
हरी महादेव तथा तात्यासाहेब सहस्रबुद्धे - बडोदा
आदित्य अहिरे
आदित्य म्हसकर
उत्तमराव लटपटे
आबा घाडगे
दत्ता शिरसाठ
दीपक पाटील
नेहा घायाळ
पूनम कुलथे
मंगेश वायकूळ
मनीषा बाठे (महाराष्ट्र राज्य हौशी मल्लखांब संघटनेच्या आजीव सदस्य)
माया मोहिते
यशवंत जाधव
रमेश वझे
राजेश्वरी पिल्लई
विवेक तापकिरे
विश्वतेज मोहिते
शिवप्रसाद मानके
मल्लखांबाचा प्रसार करणाऱ्या संस्था.......
कोल्हापूर जिल्हा हौशी मल्लखांब संघटना
अकोला जिल्हा मलखांब संघटना
परभणी जिल्हा मल्लखांब संघटना
अखिल भारतीय निमंत्रित मलखांब स्पर्धा
आंतरशालेय मलखांब स्पर्धा
नाशिक जिल्हा मलखांब संघटना
प्रबोधन मल्लखांब स्पर्धा
भाऊसाहेब रानडे नवोदित मलखांब स्पर्धा
मल्लखंब निवड स्पर्धा
मल्लखांब जिल्हा अजिंक्यपद स्पर्धा
महाराष्ट्र राज्यस्तरीय मिनी स्पर्धा
मॉरिशस विश्व मलखांब स्पर्धा
मुंबई उपनगर जिल्हा मलखांब संघटना
मुंबई महापौर चषक
रत्नागिरी जिल्हा मल्लखांब संघटना
सबज्युनिअर मलखांब स्पर्धा
सांगली जिल्हा हौशी मल्लखांब संघटना
सातारा जिल्हा मल्लखांब असोसिएशन
साने गुरुजी आरोग्य मंदिर (मिलन सिग्नलजवळ, एस.व्ही. रोड, सांताक्रुझ (प.), मुंबई
हौशी मलखांब संघटना
🙏🕉️🙏🏆🏆
संकलित माहिती
परभणी जिल्हा मल्लखांब संघटना
अखिल भारतीय निमंत्रित मलखांब स्पर्धा
आंतरशालेय मलखांब स्पर्धा
नाशिक जिल्हा मलखांब संघटना
प्रबोधन मल्लखांब स्पर्धा
भाऊसाहेब रानडे नवोदित मलखांब स्पर्धा
मल्लखंब निवड स्पर्धा
मल्लखांब जिल्हा अजिंक्यपद स्पर्धा
महाराष्ट्र राज्यस्तरीय मिनी स्पर्धा
मॉरिशस विश्व मलखांब स्पर्धा
मुंबई उपनगर जिल्हा मलखांब संघटना
मुंबई महापौर चषक
रत्नागिरी जिल्हा मल्लखांब संघटना
सबज्युनिअर मलखांब स्पर्धा
सांगली जिल्हा हौशी मल्लखांब संघटना
सातारा जिल्हा मल्लखांब असोसिएशन
साने गुरुजी आरोग्य मंदिर (मिलन सिग्नलजवळ, एस.व्ही. रोड, सांताक्रुझ (प.), मुंबई
हौशी मलखांब संघटना
🙏🕉️🙏🏆🏆
संकलित माहिती
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा