दत्तू बांदेकर Dattu Bandekar

दत्तू बांदेकर


जन्म : कारवार, २२ सप्टेंबर, १९०९
दत्तू तुकाराम बांदेकर उर्फ सख्याहरी Dattu Bandekar

हे कानडी भाषेत जेमेतेम सातवी शिकून मराठी भाषेवर प्रभुत्व मिळविणारे एक आगळ्या प्रतिभेचे आणि वेगळ्याच प्रकृतीचे मराठी लेखक होते. त्यांचे सारे जीवन कष्टात गेले, पण त्यांच्या स्वभावात त्याचा कडवटपणा कधी उतरला नाही . मोठ्या विद्वानांपासून ते सामान्य वाचकापर्यंत सगळ्यांनाच त्यांच्या लिखाणाने भरपूर आनंद दिला. आचार्य अत्र्यांचे ते उजवे हात होते. १९३४साली आचार्य अत्रे, दत्तू बांदेकर, सुंदर मानकर आणि कॅप्टन मा.कृ.शिंदे यांनी ’साहित्य झब्बूशाही विध्वंसक मंडळ’ नावाचे साहित्यावर चर्चा करणारे मंडळ काढले होते. मंडळाच्या पहिलीच सभा विभावरी शिरूरकर यांच्या वाङ्‍मयावर मुंबईच्या रॉयल ऑपेरा हाऊसमध्ये झाली होती. तेव्हापासून अत्रे आणि बांदेकरांची मैत्री सुरू झाली.

बांदेकर जुलै १९४० पासून आचार्य अत्र्यांच्या साप्ताहिक नवयुगमध्ये ’रविवारचा मोरावळा’ नावाचे सदर लिहीत.
चित्रपट विषयाला वाहिलेल्या ’चित्रा’ मासिकातील ’सख्या हरी’ या टोपणनावाखाली प्रकाशित होणाऱ्या बांदेकरांच्या सदरामुळे ते महाराष्ट्राचे लाडके लेखक झाले.
दत्तू बांदेकर स्वत: प्रसिद्धिपराङ्‍मुख होते. ते इतके लाजरे होते की कधी जनतेसमोर ते आले नाहीत. त्यांनी कुणालाही आपली मुलाखत घेऊ दिली नाही अथवा फोटो काढू दिला. पां.वा. गाडगीळ यांनी एका लेखात लिहिले आहे की, "दत्तू बांदेकर इतके लाजाळू आणि एकान्तिक होते की आचार्य अत्र्यांनी मुद्दाम बोलावून आणि एकोणीस वर्षे ’नवयुग’मध्ये त्यांची लहर सांभाळून त्यांना ठेवले नसते तर, लेखक म्हणून दत्तू बांदेकर कधीच संपले असते. आचार्य अत्र्यांसारख्या व्यक्तीने दुसऱ्याची लहर सांभाळणे हे देखील अघटित होते ,यात बांदेकरांचे मोठेपण कळून येते.
त्यांचे मित्र मा.कृ.शिंदे यांना दत्तू बांदेकरांच्या नृत्याभिनयाच्या गुणाची चांगली कल्पना होती. पण शिंदे यांनी कितीही आटापीटा केला तरी दत्तूला ते रंगमंचावर आणू शकले नाहीत. दत्तू बांदेकर यांनी लिहिलेले ’विचित्र चोर’ हे नाटक रंगमंचावर आले खरे, पण पहिल्याच प्रयोगात आपटले. त्या नाटकाच्या सर्व उपलब्ध प्रती बांदेकरांनी जाळून टाकल्या.
दत्तू बांदेकरांच्या ’जावई शोध’ या दुसऱ्या नाटकाचा मात्र प्रयोग झाला. या नाटकाची भाषा कोकणी मिश्रित मराठी असून त्यात बांदेकरांनी कारवारमधील काळू नदीचे आणि निसर्गसौंदर्याचे वर्णन केले आहे.१९५१ साली कारवारला अ.का. प्रियोळकर यांच्या अध्यक्षतेखाली मराठी साहित्य संमेलन झाले होते, त्यात या नाटकाचा प्रयोग झाला.

दत्तू बांदेकर यांचा मित्रपरिवार
आचार्य अत्रे
कॅ. मा.कृ.शिंदे - हे पत्रकार, लेखक, कवी, नाटककार, संपादक आणि अभिनेते होते.
सुंदर मानकर
’आवाज’चे संस्थापक-संपादक मधुकर पाटकर
अर्जुन सी. केळुस्कर - ’धनुर्धारी’ साप्ताहिकाचे संपादक
द.म. सुतार - हेही धनुर्धारीचे एक संपादक होते.
वसंतराव मराठे
रमेश नाडकर्णी
जुवेकर गुरुजी
प्रभाकर गुप्ते
माधव रेडकर
रघुवीर रेळे
अप्पा पेंडसे -पुरोगामी वृत्तीचे एक झुंझार पत्रकार आणि शिक्षणतज्ञ
नंदन कालेलकर (लंडनला जाऊन केस कापण्याचे आधुनिक तंत्र शिकून आधी मुंबईत आणि मग पुण्यात सलून काढणारा पहिला ’कारागीर’)
बाळासाहेब ठाकरे
’अलका’ मासिकाचे संपादक श्रीकृष्ण पोवळे
’सुगंध’ मासिकाचे संपादक श्री. एकबोटे
शाहीर अमर शेख

दत्तू बांदेकर यांचे प्रकाशित वाङ्‌मय
अतिप्रसंग,अनिलअमृतवाणी,आडपडदाआपकी सेवामे (हिंदी चित्रपटाची पटकथा)
आर्य चाणक्य,आवळ्या भोपळ्याची मोट,कबुली जबाब,कारुण्याचा विनोदी शाहीर,गट्टी फू,गुंडाच्या तावडीतील सुंदरी, चिरीमिरी, चुकामूक, चोरपावले, जावईशोध (नाटक) तू आणि मी, तो आणि ती, नजरबंदी, नवी आघाडी, पंचगव्य (विडंबन काव्यसंग्रह, १९५७. या पुस्तकात बांदेकरांच्या ३६ कविता आहेत, बाकीच्या अत्र्यांच्या), पेचप्रसंग, प्यारी, प्रेमपत्रे,प्रेमाचा गुलकंद ,बहुरूपी,विचित्र चोर,वितंडवाद,वेताळ प्रसन्‍न, सख्याहरी,हिरवी माडी.

राजकीय विडंबन सादर करताना त्यांची प्रतिभा अत्युच्च पातळीवर पोचत असे. प्रासंगिक विडंबनानी तत्कालीन राजकारण्यांना त्यांनी चिमटे काढले.काही विडंबने मात्र चिरकाल टिकतात. 

नमुन्यादाखल दोन खाली देतो.

"अश्शी दिल्ली सुरेख बाई

चोरांना राखिते

अश्शी मुंबई द्वाड बाई

चोरांना हाकिते"

अथवा

"म्हातारा इतुका न अवघे पाऊणशे वयमान

मंत्री अजुनी लहान!"

दत्तू बांदेकरांच्या जीवनावर ’दर्पण’चा दत्तू बांदेकर जन्मशताब्दी विशेषांक (२००९) निघाला होता.

अवलिया व्यक्तिमत्वाच्या दत्तू बांदेकरांना अभिवादन 🌹

संकलित माहिती